Αφιέρωμα στο Άλογο

Το άλογο στη Φύση, στην Ιστορία, στην Τέχνη

Ο Γάλλος ζωολόγος Μπυφόν αναφέρει πως "το άλογο είναι η ωραιότερη κατάκτηση του ανθρώπου", καταδεικνύοντας μ' αυτόν τον τρόπο την ιδιαίτερη και πολυδιάστατη σχέση του ανθρώπου με το άλογο. Σχέση, που κορυφαίο σύμβολό της, για μας τους Έλληνες, είναι οι Κένταυροι της μυθολογίας μας.

Όλοι οι λαμπροί πολιτισμοί στηρίχθηκαν στο άλογο για την πρόοδο και την εξέλιξή τους. Αξιοσημείωτο είναι δε, πως διαχρονικά η κατοχή ενός δυνατού και καλογυμνασμένου αλόγου αποτελούσε δείγμα κοινωνικής ισχύος και προβολής, εξ ανάγκης λοιπόν βασιλείς, στρατηγοί και άλλοι πολλοί άρχοντες όφειλαν να είναι καλοί ιππείς.   

Η σχέση του αλόγου με τον άνθρωπο υπήρξε μοναδική. Το άλογο ήταν και φίλος και σύντροφος του ανθρώπου, τον σήκωνε πιο ψηλά από τους πεζούς συνανθρώπους του και του έδινε δύναμη και ταχύτητα. Όργωνε τα χωράφια του και μετέφερε τη συγκομιδή και άλλα αγαθά, καθώς επίσης ταξιδιώτες και πολεμιστές στις μάχες και εξερευνητές σε άγνωστες χώρες. Χρησιμοποιήθηκε για κυνήγι και αργότερα για φύλαξη κοπαδιών, βοοειδών. Ήταν ο πιστός σύμμαχος σε αγώνες και  προσέφερε ψυχαγωγία  σε αγώνες ιππασίας.

Δεν είναι άλλωστε τυχαίο, πως αθάνατα άλογα, σύμφωνα με την ελληνική μυθολογία, διέθεταν οι θεοί Ποσειδώνας, Ήρα, Αθηνά και Άρης.

Ο πιο αγαπητός ήρωας της μυθολογίας μας, ο Ηρακλής, ανέλαβε να αιχμαλωτίσει τα άλογα του Διομήδη, με τον όγδοο άθλο που του ανέθεσε ο Ευρυσθέας. Τα άλογα αυτά ήταν ανθρωποφάγα και διέθεταν χάλκινους σιαγόνες. Ήταν συνεχώς δεμένα με σιδερένιες αλυσίδες. Ο Διομήδης τους έριχνε για τροφή κάθε άτυχο ξένο που περνούσε στην ακτή του βασιλείου του.

  Το άλογο κατέλαβε ιδιαίτερη θέση στο χώρο της τέχνης. Από τις βραχογραφίες του σπηλαίου Λασκό στη Γαλλία μέχρι τα αριστουργήματα των αετωμάτων του Παρθενώνα, από τα γλυπτά των τάφων της κινεζικής δυναστείας των Τανγκ μέχρι τα σχέδια του Λεονάρντο ντα Βίντσι, από τα έπη του Ομήρου έως και τη σύγχρονη λογοτεχνία, το άλογο ενέπνευσε καλλιτέχνες  όλων των εποχών. 

Ακόμα και σήμερα οι ωραιότεροι αδριάντες θεωρούνται εκείνοι των έφιππων που στολίζουν τις κυριότερες πλατείες των πόλεων.

Φέτος στην ιστορία μας μάθαμε για το μεγαλείο του οράματος του Μ. Αλεξάνδρου. Το ονομαστό του άλογο ο  Βουκεφάλας, τον μετέφερε μέχρι την Ινδία.

Αποφασίσαμε να ξετυλίξουμε λοιπόν το νήμα του χρόνου και να μελετήσουμε το ζώο αυτό από την εξημέρωσή του ως τις μέρες μας. Μιλήσαμε για την εξημέρωσή του, τη θέση του στη ζωή των ανθρώπων κατά τη διάρκεια των αιώνων. Διαβάσαμε το βιβλίο "Το σπήλαιο του Λασκό" που περιέγραφε τις βραχογραφίες των προσφιλών μας ζώων από τον Homo Sapiens.

Μάθαμε για την εξημέρωσή του και πώς τα χρησιμοποίησαν πολλοί πολιτισμοί από την προϊστορία μέχρι το Μεσαίωνα, όπως οι Έλληνες, οι Ασσύριοι, οι Βαβυλώνιοι, οι Πέρσες, οι Εβραίοι, οι Αιγύπτιοι, οι Ρωμαίοι και οι Άραβες.




Ακόμα και στην ελληνική λαϊκή συνείδηση  το άλογο συνδέεται με ιδιαίτερα χαρίσματα και πλήθος από δοξασίες. Όπως για παράδειγμα αν χλιμιντρίζει στον ύπνο του το άλογο θα πεθάνει τ΄αφεντικό του, ή ανάλογα με το χλιμίντρισμα προαναγγέλει και τη μεταβολή του καιρού. Οι Έλληνες ονομάζουν τα άλογά τους "Ντορή", "Ψαρρή", "Καρά", "Ρούσο" ανάλογα με το χρώμα του τριχώματός τους. Στα μεσαιωνικά, ακριτικά ποιήματα κυριαρχούν τα ονόματα "Γρίβας", "Μαύρος" και "Πέπανος".

 Ιδιαίτερη αγάπη έχει ακόμη ο λαός μας, στον Άγιο Γεώργιο και στον Άγιο Δημήτριο, οι οποίοι απεικονίζονται  αγιογραφικά ,ο μεν πρώτος να σκοτώνει ένα δράκο,  ο δε δεύτερος να σκοτώνει έναν ειδωλολάτρη, το Λυαίο.

Πολλά είναι και τα κλέφτικά τραγούδια που κάνουν αναφορά σε άλογα με την έννοια του πιστότερου συντρόφου του πολεμιστή που δεν τον εγκαταλείπει ακόμα και τραυματισμένο προτρέποντάς τον μάλιστα να καβαλικέψει και πάλι για να συνεχίσουν. Χαρακτηριστικό είναι το λυρικό δημοτικό τραγούδι του λαβωμένου ήρωα προς το αγαπημένο του άλογο:

Δεν μπορώ, καημένε γρίβα
γιατί μ' έχουν λαβωμένο
στην καρδιά πετυχημένο.
Σύρε σκάψε με τα νύχια,
με τ' αργυροπέταλά σου,
τράβηξέ με με τα δόντια,
ρίξε με μέσα στο χώμα.
Έπαρε και τ' άρματά μου,
δώσε τα στα γονικά μου.
Έπαρε και το μαντήλι,
το χρυσό μου δαχτυλίδι,
να το δώσεις της καλής μου,
να με κλαίει, όταν τα βλέπει.

ΤΙ ΖΗΤΑ ΤΟ ΑΛΟΓΟ ΑΠΟ ΤΟΝ ΑΦΕΝΤΗ ΤΟΥ

"Άκουσε, αφέντη μου, την θερμή παράκλησή μου. Τάιζέ με και πότιζέ με καλά. Αφού εργασθώ και κοπιάσω όλη την μέρα, να έχω το βράδυ καταφύγιο και ανάπαυση σε καθαρό στάβλο. Να μου μιλάς ήμερα, για να κάμω ό,τι θέλεις, διότι ο καλός λόγος είναι καλύτερος από τα χαλινάρια και από το καμτσίκι. Να με χαϊδεύεις για να με μάθεις να εργάζομαι πάντα με ευχαρίστηση, πρόθυμα. Να μη με κτυπάς στον ανήφορο και να μη μου σέρνεις το χαλινάρι στον κατήφορο. Αν τύχει να μην καταλάβω αμέσως τι θέλεις να μην αρπάζεις το καμτσίκι, αλλά να εξετάζεις πρώτα την αιτία, μήπως είναι μπερδεμένο το χαλινάρι ή πληγώνει το στόμα μου το σίδερο. Μη μου κόβεις την ουρά μου, γιατί μ' αυτή διώχνω τις μύγες που με τσιμπούν και με τυραννούν. Όταν γεράσω και είμαι άρρωστο και δεν μπορώ πλέον να δουλέψω, μη με αφήνεις να πεθάνω από την πείνα. Καλύτερα σκότωσέ με για να μην υποφέρω ανώφελα. Συγχώρεσέ με, αφέντη μου, που σου κάμω αυτή την παράκληση, στο όνομα εκείνου, που και Εκείνος γεννήθηκε μέσα σ' ένα στάβλο".



 Όλα αυτά τα καταλάβαμε ακόμα καλύτερα, όταν επισκεφτήκαμε με τις δασκάλες μας τον Ιππικό Όμιλο. Εκεί ξεναγηθήκαμε στο ιπποφορβείο, μάθαμε για τις συνήθειες των αλόγων, τη διατροφή τους. Είδαμε και πώς πεταλώνεται ένα άλογο! Η εκπαιδεύτριά μας, μας είπε πως ακόμα κι όταν γεράσουν τα άλογα εξακολουθούν να τα φροντίζουν και να τα περιποιούνται.  Φυσικά, κάναμε βόλτα με άμαξα, αλλά και ιππασία μαζί με τους εκπαιδευτές μας!  



Μόλις φτάσαμε στον Ιππικό Όμιλο είχαμε την ευκαιρία να παρακολουθήσουμε αγώνες από παιδιά της ηλικίας μας που έκαναν ιππασία.

Η εκπαιδεύτριά μας, μας ξεναγεί στο χώρο...

Αναμνήσεις από μια άλλη εποχή!

 

Από την ενασχόλησή μας με το άλογο όλο αυτό το διάστημα, δεν θα μπορούσε να λείπει η ποίηση.

Στο σύνδεσμο που ακολουθεί μπορείτε να ακούσετε το αριστουργηματικό ποίημα του Κωνσταντίνου Καβάφη, "Τα άλογα του Αχιλλέως".

 Τα άλογα του Αχιλλέως

Τον Πάτροκλο σαν είδαν σκοτωμένο,

που ήταν τόσο ανδρείος, και δυνατός, και νέος,
άρχισαν τ' άλογα να κλαίνε του Αχιλλέως·
η φύσις των η αθάνατη αγανακτούσε

για του θανάτου αυτό το έργον που θωρούσε.

Τίναζαν τα κεφάλια των και τες μακρυές χαίτες κουνούσαν,

την γη χτυπούσαν με τα πόδια, και θρηνούσαν

τον Πάτροκλο που ενοιώθανε άψυχο -αφανισμένο-

μιά σάρκα τώρα ποταπή -το πνεύμα του χαμένο-

ανυπεράσπιστο -χωρίς πνοή-

εις το μεγάλο Τίποτε επιστραμένο απ' την ζωή.

Τα δάκρυα είδε ο Ζεύς των αθανάτων

αλόγων και λυπήθη. «Στου Πηλέως τον γάμο»

είπε «δεν έπρεπ' έτσι άσκεπτα να κάμω·

καλύτερα να μην σας δίναμε άλογά μου

δυστυχισμένα! Τι γυρεύατ' εκεί χάμου

στην άθλια ανθρωπότητα πούναι το παίγνιον της μοίρας.

Σεις που ουδέ ο θάνατος φυλάγει, ουδέ το γήρας

πρόσκαιρες συμφορές σας τυραννούν. Στα βάσανά των

σας έμπλεξαν οι άνθρωποι». -Όμως τα δάκρυά των

για του θανάτου την παντοτεινή

την συμφοράν εχύνανε τα δυό τα ζώα τα ευγενή.

Κωνσταντίνος Π. Καβάφης